Filosofie van de filosofie (2025/2026: Periode 3)

Bekijk rooster Print deze pagina

Cursusdoel

Kennis van verschillende meta-filosofische standpunten die in de loop van de geschiedenis van de wijsbegeerte zijn ingenomen. Inzicht in de verschillende methodes die filosofen hanteren in het 'oplossen' van filosofische problemen. Besef van het verschil tussen filosofie en de vakwetenschappen.

Vakinhoudelijk

De vraag wat filosofie is vormt een van de moeilijkste problemen die je een filosoof kunt voorleggen. Is zij een wetenschap? Zo ja, wat voor wetenschap? Hoe verhoudt zij zich tot de andere wetenschappen? Deze meta-filosofische vragen zijn het afgelopen decennium hernieuwd in de belangstelling komen te staan na publicatie van het boek The Philosophy of Philosophy van Timothy Williamson in 2007. In de hoorcolleges komen verschillende opvattingen van filosofie aan de orde. Er is gekozen voor een historische opzet. Daarbij volgen we in het eerste gedeelte van het college de ontwikkelingsgang van de jonge Heidegger, zoals die te volgens is in de colleges die hij in Freiburg en Marburg heeft gegeven in de aanloop naar de publicatie in 1927 van Sein und Zeit. Achtereenvolgens komt aan bod: de verschillende manieren waarop Aristoteles zijnden benadert in zijn Fysica, Metafysica en Ethica Nicomachea VI. Vervolgens maken we een uitstap naar Troost van de filosofie van Boëthius, om te vervolgen met een bespreking van de rol van de filosofie in de Middeleeuwse mystiek. Hoe verhoudt zij zich tot de theologie? Cruciaal in de overgang naar de moderne tijd, waarin filosofie zich vooral identificeert door haar relatie met de wetenschap, is het werk van Descartes. Descartes’ methode van filosoferen roept de vraag op wat de rol van de zintuigen is in het vergaren van kennis. Volgens Kant staat of valt de mogelijkheid van filosofie met de mogelijkheid van synthetische oordelen a priori. Maar bestaan die? En zo ja, hoe kunnen we die dan verifiëren? De Duitse idealisten vertrouwden op synthetische oordelen a priori. We zullen van één van hen, Fichte, bekijken hoe hij zijn filosofische systeem zo meende te kunnen opbouwen. Dwars hier tegenin gaat Nietzsche’s nihilisme met o.a. zijn kritiek uit op de overtuiging dat er een ik-subject is. Tussen Nietzsche’s afwijzing van het streven naar hogere waarden zien en het Amerikaanse pragmatisme bestaat verwantschap. Uit onvrede met de filosofie meenden logisch positivisten, dat ook in de filosofie de wetenschappelijke methode moest worden gevolgd. Het vertrouwen op intuïtie heeft geleid tot zinloze metafysica, met als afschrikwekkend voorbeeld de Duitse filosoof Heidegger, wiens conceptie van filosofie vervolgens wordt beschreven. Heidegger meende dat filosofisch taalgebruik van een geheel andere aard is dan het alledaagse of wetenschappelijk taalgebruik. In de loop van de geschiedenis heeft de wetenschappelijke manier van denken onze omgang met de werkelijkheid gecorrumpeerd, wat volgens de latere Heidegger tot verschijnselen als milieuverontreiniging en bio-industrie heeft geleid. Quine meent juist dat de filosofie ruim baan moet maken voor de empirische natuurwetenschappen. Zelfs de Cartesiaanse epistemologie moet worden genaturaliseerd. Ook Wittgenstein meent dat filosofische problemen ontstaan door misbruik van taal. Het komt het niet aan op theorieën, maar op het doen verdwijnen van filosofische problemen, net zoals een arts haar patiënten van ziekten wil genezen. Maar welke methode gebruikt Wittgenstein daartoe?


De werkgroepen

In de werkgroepen wordt begonnen met het schrijven van de bachelor-scriptie die in het volgende blok moet worden voltooid. Doelstelling is dat aan het eind van dit blok er een opzet van de scriptie ligt, die bij aanvang van het volgende blok meteen met de toegewezen scriptiebegeleider van de scriptieklas kan worden besproken. Deze werkgroepen zijn dan ook uitsluitend bedoeld voor studenten die in het erop volgende blok twee of vier van dit academische jaar hun bachelor-scriptie gaan schrijven.
Studenten worden gevraagd een vraagstelling te formuleren voor de scriptie die zij in het volgend blok gaan schrijven. Dit vraagt niet alleen dat de student een onderzoeksvraagstelling klaar heeft, maar ook een lijst van literatuur over het onderwerp dat hij of zij wil bestuderen, en een plan van aanpak voor het schrijven van de bachelor-scriptie. In week vijf en zes moeten studenten hierover een presentatie houden.
Ter afsluiting wordt in week zeven in kleine groepjes, tijdens de laatste bijeenkomst van de werkgroep of desgewenst online, de uitgewerkte opzet van de bachelor-scriptie door de studenten onderling besproken (zogenaamde peerreview).
Honours-studenten en studenten die een leeronderzoek schrijven van 15 ECTS zijn vrijgesteld van deze verplichting en hoeven deze werkgroepen niet te volgen. Hun eindcijfer voor deze cursus wordt volledig bepaald door het take home tentamen.

Aanvullende informatie

De cursus is uitsluitend voor studenten die hun bachelorscriptie gaan schrijven.

Werkvormen

Hoorcollege
Toelichting

De colleges worden opgenomen en op het videoplatform van de UU geplaatst. Aanwezigheid is niet verplicht.

Werkcollege
Toelichting

De werkgroepen zijn gericht op de voorbereiding op het schrijven van de scriptie in blok 4. In week 1 moet een scriptie-onderwerp worden ingeleverd. Op grond hiervan worden de studenten in een van vier werkgroepen ingedeeld. Die groepen komen om de 14 dagen bijeen: groep 1 en 2 in week 2, 4 en 6; groep 3 en 4 in week 3, 5 en 7. Het eindproduct van deze werkgroepen is een uitgewerkt onderzoeksvoorstel voor de scriptie die in het aansluitende blok moet worden geschreven. Aanwezigheid tijdens deze werkgroepen is wel verplicht.

Toetsing

Digitale toets

Verplicht | Weging 75% | Minimum cijfer 5,5 | ECTS 5,63

vbOnderzoeksopzet

Verplicht | Weging 25% | Minimum cijfer 5,5 | ECTS 1,88

Ingangseisen en voorkennis

Ingangseisen

Er is geen informatie over verplichte ingangseisen bekend.

Voorkennis

Geschiedenis van de filosofie. Kennis en wetenschap. De cursus is uitsluitend bedoeld voor studenten die hun bachelorscriptie gaan schrijven in het aansluitende blok 2 of 4.

Voertalen

  • Nederlands

Cursusmomenten

Gerelateerde studies

Tentamens

Er is geen tentamenrooster beschikbaar voor deze cursus

Verplicht materiaal

Er is geen informatie over de verplichte literatuur bekend


Aanbevolen materiaal

  • WNB

Coördinator

dr. M. Lievers Lieve101@uu.nl

Docenten

dr. M. Lievers Lieve101@uu.nl

Inschrijving

Deze cursus is open voor bijvakkers. Controleer wel of er aanvullende ingangseisen gelden.

Inschrijving
Van maandag 3 november 2025 tot en met vrijdag 21 november 2025

Naar OSIRIS-inschrijvingen
Permanente link naar de cursuspagina
Laat in de Cursus-Catalogus zien